Resmi tasfiye nedir ve mirasçıları borçlardan nasıl korur?

Bir anne-baba vefat ettiğinde tüm çocukların payı eşit midir, yoksa erkek-kız ayrımı var mı? Saklı pay veya zümre farkı oluyor mu?

Olağanüstü bir durumda (örneğin savaş, ağır hastalık, deprem gibi) resmi veya el yazılı vasiyet yapma imkânı yoksa, miras bırakan iki tanığa sözlü vasiyet beyan edebilir. Sonra tanıklar bunu yazılı hale getirip imzalar. Durum düzelirse vasiyet yenilenmeli, aksi halde geçerliliği sınırlıdır.

Evlilik sona erdiğinde taraflar artık yasal mirasçı olmaktan çıkarlar. Boşanma kararı kesinleşmişse, ölenin eski eşi mirasa dahil olmaz. Ama boşanma davası devam ederken ölüm olursa, resmi evlilik hâlâ sürdüğü için sağ kalan eş, mirasçı olabilir.

Miras bırakan, saklı paylı mirasçıları dışlayacak derecede yüksek bağışlamalar veya vasiyetler yapmış olabilir. Örneğin malının büyük bölümünü başka birine vasiyet etti. Bu durumda saklı pay sahibi tenkis davası açarak, aşılan kısımdan payına düşeni geri isteyebilir. Böylece saklı payın zedelenmesi önlenmiş olur.

Vasiyetname tek taraflı ölüme bağlı tasarruftur; miras sözleşmesi ise iki taraf arasında karşılıklı akit olarak düzenlenir. Sözleşmede miras bırakanın belirli malı bırakması, karşı tarafın bir edimi üstlenmesi mümkündür. Peki hukuki farklılıklar nedir?

Miras bırakan, gelecekte malvarlığının nasıl paylaşılacağını vasiyetnameyle düzenleyebilir. El yazılı vasiyet, resmi vasiyet veya olağanüstü (sözlü) vasiyet seçenekleri vardır. El yazılı vasiyette metnin tamamı miras bırakanın el yazısıyla yazılmalı, tarih ve imza bulunmalıdır. Resmi vasiyette ise noter veya yetkili memur önünde, iki tanık huzurunda düzenleme yapılır. Sözlü vasiyet sadece ölüm tehlikesi gibi olağanüstü hâllerde mümkündür. Şekil şartlarına uyulmadığında vasiyet geçersiz sayılır.

Vasiyetnamede miras bırakılan kişi bazen doğrudan mirasçı değil, sadece belli bir mal veya belirli bir miktar parayı alma hakkına sahip olan ‘vasiyet alacaklısı’ olabilir. Peki miras payı yoksa hangi haklara sahiptir?

Birinci zümre (çocuklar, torunlar), ikinci zümre (anne-baba, kardeşler, yeğenler), üçüncü zümre (büyük anne-baba ve onların altsoyu) şeklindeki sıralama, mirasın hangi sırayla bu zümrelere geçeceğini gösterir. Altsoy varsa üst zümre devreye girmez.

Miras bırakan, vasiyetinde ‘bu malı alabilmen için falanca kişiyle evlenmeyeceksin’ gibi bir şart koydu. Böyle şartlar geçerli mi, mirasçıyı zorlayıcı nitelik yasak mı?